Önsel Ünal
Şeker-İş Sendikası’nın hakemli akademik dergisi İş ve Hayat’ta, son yıllarda asgari ücrette gerçekleşen yüksek artışlar nedeniyle emekli aylıklarının değişen geçim koşullarına uyarlanması başlıklı makalede emekli aylıklarının asgari ücrete göre bu denli düşüklüğünün, yapılan emekli aylık artışlarının (özellikle son 3 yıl) asgari ücret artışının çok altında belirlenmesinden ileri geldiğini öne sürüldü.
Ak Parti hükümetinin, 2003-2024 döneminde yaptığı emekli artış oranlarının, TÜFE değişim oranlarının altında olmadığı gibi aksine TÜFE değişim oranlarının üzerinde artış gerçekleştirildiğine vurgu yapılan makalede bu artışların yeterli olmadığı ifade edildi.
MAAŞLAR EMEKLİLERİN SİYASİ YÖNELİMİNE ETKİ ETTİ
Emekli aylık artışlarının, TÜFE değişim oranlarının üzerinde olmasına karşın asgari ücret artışının oldukça altında kalmasının, sorunun emekli aylık hesaplama yönteminden kaynaklanmadığının ortaya koyulduğu makalede, “Asgari ücret artışının yüksek belirlenip kamu kesiminde çalışan memur, işçi ve emeklilerin aylıklarının, asgari ücrete göre düşük belirlenmesinin siyasi sonuçlarının da olacağı ileri sürülmektedir. 2024 Mart döneminde yapılan seçime ait değerlendirmelerde emeklilerin, seçim sonuçlarını doğrudan etkilediği belirtilmekte, emeklilerin, AK Parti’yi uyarı amacıyla siyasi yönelim değişikliğine gittiği ifade edilmektedir. Gerçekten de emekli aylığı alan (malullük, yaşlılık ve ölüm aylığı ile sürekli iş göremezlik geliri ve ölüm geliri alan) kişi sayısının 2024/Mart döneminde 15 milyon 430 bin 717 kişi olduğu dikkate alındığında ve bunların seçmen olan aile bireyleri de göz önünde bulundurulduğunda bu değerlendirmelerin isabetli olduğu söylenebilir” denildi.
Emeklilerin seçim sonuçlarını doğrudan etkilemesinin emeklilik sisteminin değiştirilmesine yönelik tartışmaları da başlattığının altının çizildiği açıklamada şu konulara değinildi:
SORUNUN KAYNAĞI ÜCRETLERİN EKONOMİK ŞARTLARA UYARLANMAMASI
“Sorunun kaynağı, ücretlerin genel seviyelerindeki değişimler ile birlikte fiyatların genel genel seviyesindeki artışlar dikkate alınarak emekli aylığının günün değişen ekonomik şartlarına uyarlanmamasından, diğer bir ifade ile 5510, m.55 hükmünün emekli aylıklarını uyarlamada yetersiz kalmasından ileri gelmektedir. Emekli aylığı alanlara, alt sınır aylık uygulaması dışında 7143 sayılı Kanun[1] uyarınca, 2018 yılından itibaren iki dini bayram öncesinde, Kanunda belirlenen tutarda emekli bayram ikramiyesi de ödenmeye başlamıştır.
Belirtmek gerekir ki; alt sınır aylık, 506 sayılı Kanunda asgari ücretin %35’i olarak belirlenmesine karşın, 5510, m.55/III’de yer alan alt sınır aylık düzenlemesine ilişkin prim ödenen tarihlerdeki asgari ücreti esas alan hesap yöntemi nedeniyle alt sınır aylığının, emekli aylığının bağlandığı tarihteki asgari ücret ile bağı kopmuştur.”
2003-2024 YILLARI ARASI EMEKLİ MAAŞLARI NASIL OLMALIYDI?
-En yüksek SSK emekli aylığı, 2003/Ocak döneminde brüt asgari ücretin yüzde 86,43 fazlası iken 2024/Ocak dönemindeki aylık, brüt asgari ücretin yüzde 8,91 fazlasıdır. Asgari ücret ile en yüksek emekli aylığı aynı oranda artmış olsa idi 2024/Ocak döneminde 21 bin 785 TL tutarında ödenen emekli aylığının 37 bin 290 TL olması gerekecekti.
-En düşük SSK emekli aylığı, 2003/Ocak döneminde brüt asgari ücretin yüzde 108,51 fazlası iken 2024/Ocak dönemindeki aylık brüt asgari ücretin yüzde 56,83’üne gerilemiştir. Asgari ücret ile en düşük emekli aylığı aynı oranda artmış olsa idi 2024/Ocak döneminde 11 bin 367 TL tutarında ödenen emekli aylığının 21 bin 705 TL olması gerekecekti.
-En düşük Esnaf Bağ-Kur emekli aylığı, 2003/Ocak döneminde brüt asgari ücretin yüzde 69,47’si iken 2024/Ocak dönemindeki aylık brüt asgari ücretin yüzde 50’sine gerilemiştir. Asgari ücret ile en düşük esnaf Bağ-Kur emekli aylığı aynı oranda artmış olsa idi 2024/Ocak döneminde 10 bin TL tutarında ödenen emekli aylığının 12 bin 298 TL olması gerekecekti.
YANLIŞ HESAP YÖNTEMİ BAĞI KOPARTTI
-Belirtmek gerekir ki; alt sınır aylık, 506 sayılı Kanunda asgari ücretin yüzde 35’i olarak belirlenmesine karşın, 5510, m.55/III’de yer alan alt sınır aylık düzenlemesine ilişkin prim ödenen tarihlerdeki asgari ücreti esas alan hesap yöntemi nedeniyle alt sınır aylığının, emekli aylığının bağlandığı tarihteki asgari ücret ile bağı kopmuştur.
-2003 yılı ve öncesinde 5434 sayılı Kanun kapsamından emekli olan en düşük emekli aylığı bağlanmış kamu görevlisinin emekli aylığı, 2003/Ocak döneminde 411,49 TL’dir. 2024 yılı Ocak dönemine ait dönemine ait en düşük emekli aylığı ise 14 bin 740 TL’dir.
5434 sayılı Kanun kapsamından en düşük emekli aylığı alan kamu çalışanı emeklinin 2003/Ocak-2024/Ocak dönemlerine ait emekli aylık artış oranı, yüzde 3582,24 olmuştur.
5434 sayılı Kanun kapsamından ödenen en düşük emekli aylığı 22 yılda 35,82 kat artmıştır. 5
434 sayılı Kanun kapsamından ödenen en düşük emekli aylığı 2003/Ocak döneminde brüt asgari ücretin yüzde 34,50 fazlası iken 2024/Ocak dönemindeki aylık brüt asgari ücretin yüzde 73,70’ine gerilemiştir.
Asgari ücret ile 5434 sayılı Kanun kapsamından ödenen en düşük emekli aylığı aynı oranda artmış olsa idi 2024/Ocak döneminde 14 bin 740 TL tutarında ödenen emekli aylığının 26 bin 898 TL olması gerekecekti.
EMEKLİ AYLIKLARI ASGARİ ÜCRETTEN FAZLA ARTIRILMALI
-Bir sonraki genel seçim tarihine kadar olan önümüzdeki dört yıllık süre içerisinde emekli aylıklarının, her Ocak/Temmuz döneminde asgari ücret artışının yıllık yüzde 15-20 oranından daha fazla artırılması halinde emekli aylıkları, önceki yıllardaki aylığın asgari ücrete oranı seviyelerine yaklaşacak ve emekli aylıkları, asgari ücret artışına bağlı değişen yaşam koşullarına uyarlanmış olacaktır.
Bu yönde yapılacak bir yasal değişiklik, 5510 sayılı Kanunda düzenlenen aylık hesabına esas yıllık güncelleme katsayılarında da bir revizyon yapılmasını zorunlu kılacaktır.