Kamu kurum ve kuruluşlarının farklı zamanlarda eşantiyon adı altında hediye vermesi yaygın bir uygulamadır. Sayıştay Başkanlığı konuyla ilgili olarak önemli bir karara imza atarak bu işlemleri yapanlara dur dedi. Eşantiyon nedeniyle oluşan kamu zararının tazmini istendi.
Hediye ve eşantiyon alımı
... sayılı ilamın 2’nci maddesinde; 2019 yılında yapılan Mahalli İdare Seçimlerinde … Odası üyelerine ait işyerlerine Belediye bütçesinden eşantiyon ve hediye niteliğinde … adet masa örtüsü alınması sonucu oluşan toplam … TL kamu zararının; Üst Yönetici (Bel. Bşk.) …, Harcama Yetkilisi (Özel Kalem Müd.) … ve Gerçekleştirme Görevlisi (Teknisyen) ... müştereken ve müteselsilen ödettirilmesine karar verilmişti.
Bu defa, Üst Yönetici (Bel. Bşk.) …’ın … tarih ve …; Harcama Yetkilisi (Özel Kalem Müd.) … ve Gerçekleştirme Görevlisi (Tek.) ...’in … tarih ve … Sayıştay evrak kayıt numaralı dilekçeleri ile başvurmaları üzerine Temyiz Kurulunca verilen ... tarih ve ... ve ... tutanak no.lu Kararlarda özetle;
Daire Kararında, 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun “Propaganda amaçlı yayın ve malzeme dağıtma” başlıklı 57’nci maddesine uyulmamasının kamu zararına gerekçe olarak gösterildiği; bu yasak yalnızca kamu görevlilerine ilişkin olmayıp, söz konusu hüküm ile seçime giren tüm parti ve adayların kendilerini tanıtıcı nitelikte broşür, el ilanları, parti bayrağı, poster, afiş veya ses ve görüntü içeren CD, DVD gibi her türlü yayın dışında herhangi bir hediye ve eşantiyon dağıtmaları ve dağıttırmalarının yasaklandığı; yalnızca bu madde gerekçe gösterilerek kamu zararı tespiti yapılmasının hukuken isabetli olmadığı; zira, söz konusu yasağa uyulmamasının yaptırımının idari bir soruşturma sonucu belirlenmesi gerektiği; Belediye bütçesinden alınan masa örtüleri için yapılan ödemelerin kamu zararı olarak değerlendirilebilmesi için ise söz konusu masa örtülerinin mevcut belediye başkanının seçim kampanyası kapsamında alınıp dağıtıldığının net olarak tespit edilmesi gerektiği; ancak, Yargı Raporunda ve Daire Kararında masa örtüsü alımının seçim kapsamında olduğunu gösteren kanıtlayıcı bir belge veya tespitin bulunmadığı;
Öte yandan, Belediye Bütçesinden Yapılacak Temsil Ağırlama ve Tören Giderleri Yönergesinin 3’üncü maddesine göre temsil, ağırlama ve tören giderlerinin konu, kapsam ve miktarının tayini de belediye başkanının takdirinde olduğu; dolayısıyla belediye sınırları içerisinde yer alan işyerlerine temizliği teşvik kapsamında hediye masa örtüsü alınmasının temsil giderleri kapsamında değerlendirilmesi gerektiği ifade edilerek,
... sayılı ilamın 2’nci maddesiyle … TL’nin tazminine ilişkin olarak verilen hükmün 6085 sayılı Sayıştay Kanununun 55’inci maddesinin yedinci fıkrası uyarınca bozulmasına ve yukarıda belirtilen hususların tekrar değerlendirilmesini teminen yeni hüküm tesisi için dosyanın Dairemize gönderilmesine karar verilmiştir.
Temyiz Kurulunun söz konusu kararı üzerine yazılan ek raporun Dairemizde görüşülmesi ve konunun yeniden incelenmesi neticesinde; … Odası üyelerine ait işyerlerine eşantiyon ve hediye niteliğinde … adet masa örtüsü alınması sonucunda, kamu zararına sebebiyet verildiği görülmüştür.
298 sayılı Kanunun “Propaganda amaçlı yayın ve malzeme dağıtma” başlıklı 57’nci maddesinde; “Seçime katılan siyasi partiler ve adaylar, seçimin başlangıç tarihinden seçim propaganda süresinin sona ermesine kadar, kendilerini tanıtıcı nitelikte broşür, el ilanları, parti bayrağı, poster, afiş veya ses ve görüntü içeren CD, DVD gibi her türlü yayını dağıtmakta serbesttir. Siyasi partiler ve adayların, bu fıkrada belirtilenler dışında herhangi bir hediye ve eşantiyon dağıtmaları, dağıttırmaları veya bunların üçüncü şahıslar ya da kurum ve kuruluşlar aracılığı ile dağıtılması yasaktır. …” hükmü yer almaktadır.
Kanun maddesi hükmüne göre seçimlerde siyasi partilerin ve adayların kendilerini tanıtıcı nitelikte el ilanı, poster, afiş gibi yayını dağıtabileceği ancak bunların dışında eşantiyon ve hediye dağıtılması ve dağıttırılmasının yasaklandığı anlaşılmaktadır.
İlgili Temyiz Kurulu Kararında, 298 sayılı Kanunun 57’nci maddesinde belirtilen yasağın yalnızca kamu görevlilerine ilişkin olmayıp, bu hükmün seçime giren tüm parti ve adayları kapsadığından bahsedilerek, ilgili ödemelerin kamu zararı olarak değerlendirilebilmesi için söz konusu masa örtülerinin mevcut belediye başkanının seçim kampanyası kapsamında alınıp dağıtıldığının tespit edilmesi gerektiği ve buna dair kanıtlayıcı bir belge veya tespitin bulunmadığı belirtilse de; yasağın sadece kamu görevlileri değil tüm parti ve adaylar için geçerli olması hususunun, tüm adaylar tarafından alımı yasak olan eşantiyon mal alımının belediye başkanı olan aday için de yasak olacağı açıktır. Söz konusu alıma ilişkin ödeme emri belgesinin tarihi ... olup, yerel seçim tarihinden ... gün öncedir. Yapılan harcamanın tarihi, işin teknik şartnamesine göre dağıtılacak masa örtüleri üzerinde belediyenin yazısı ve logosunun bulunacak olması hususları bir arada değerlendirildiğinde, yapılan alımın seçime yönelik eşantiyon ve hediye niteliğinde olduğu anlaşılmaktadır.
Sorumluların savunmalarında ve ilgili Temyiz Kurulu Kararında, söz konusu ödemelerin, 5393 sayılı Belediye Kanununun “Belediyenin giderleri” başlıklı 60’ıncı maddesine göre temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri kapsamında olduğu ve Belediye Bütçesinden Yapılacak Temsil Ağırlama ve Tören Giderleri Yönergesinin “Genel Kural” başlıklı 3’üncü maddesine göre temsil, ağırlama ve tören giderlerinin konu, kapsam ve miktarının tayininin de belediye başkanının takdirinde olduğu belirtilse de; temsil, ağırlama ve tören giderlerinin konu, kapsam ve miktarının tayini, ilgili Yönergenin “Temsil Giderleri” başlıklı 4’üncü, “Ağırlama Giderleri” başlıklı 5’inci ve “Tören Giderleri” başlıklı 9’uncu maddelerinde düzenlenen kurallar dahilinde belediye başkanının takdirine bırakılmıştır. Belediye başkanının takdir yetkisi sınırsız olmayıp, Yönergenin 4, 5 ve 9’uncu maddelerinde yer almayan bir hususun, belediye başkanınca konu, kapsam ve miktarının tayinine tabi olması mümkün olmadığından; eşantiyon olarak masa örtüsü alımı temsil, ağırlama ve tören giderleri kapsamında olmadığından, bu konuda belediye başkanının takdir yetkisinden bahsetmek de mümkün değildir.
Diğer taraftan, sorumluların savunmalarında ve Temyiz Kurulu Kararında; söz konusu ödemelerin, 5393 sayılı Kanunun “Belediyenin giderleri” başlıklı 60’ıncı maddesine göre yurt içi ve yurt dışı kamu ve özel kesim ile sivil toplum örgütleriyle birlikte yapılan ortak hizmetler ve proje giderleri kapsamında olduğu; aynı Kanunun “Diğer kuruluşlarla ilişkiler” başlıklı 75’inci maddesinde ise Belediye meclisinin kararı üzerine yapacağı anlaşmaya uygun olarak görev ve sorumluluk alanlarına giren konularda kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu kapsamına giren meslek odaları ile ortak hizmet projeleri gerçekleştirebileceği belirtildiğinden; bu kapsamda yapılan harcamaların, özel kesim ile sivil toplum örgütleriyle birlikte yapılan ortak hizmetler ve proje giderleri niteliğinde olduğu ifade edilse de 75’inci maddede; “Belediye, belediye meclisinin kararı üzerine yapacağı anlaşmaya uygun olarak görev ve sorumluluk alanlarına giren konularda;
a) Mahallî idareler ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarına ait yapım, bakım, onarım ve taşıma işlerini bedelli veya bedelsiz üstlenebilir veya bu kuruluşlar ile ortak hizmet projeleri gerçekleştirebilir ve bu amaçla gerekli kaynak aktarımında bulunabilir. Bu takdirde iş, işin yapımını üstlenen kuruluşun tâbi olduğu mevzuat hükümlerine göre sonuçlandırılır.
b) Mahallî idareler ile merkezî idareye ait aslî görev ve hizmetlerin yerine getirilmesi amacıyla gerekli aynî ihtiyaçları karşılayabilir, geçici olarak araç ve personel temin edebilir.
c) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, kamu yararına çalışan dernekler, Cumhurbaşkanınca vergi muafiyeti tanınmış vakıflar ve 7/6/2005 tarihli ve 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu kapsamına giren meslek odaları ile ortak hizmet projeleri gerçekleştirebilir. Diğer dernek ve vakıflar ile gerçekleştirilecek ortak hizmet projeleri için mahallin en büyük mülki idare amirinin izninin alınması gerekir.
d) Kendilerine ait taşınmazları, aslî görev ve hizmetlerinde kullanılmak üzere bedelli veya bedelsiz olarak mahallî idareler ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarına devredebilir veya süresi yirmibeş yılı geçmemek üzere tahsis edebilir. Bu taşınmazlar aynı kuruluşlara kiraya da verilebilir. Bu taşınmazların, tahsis amacı dışında kullanılması hâlinde, tahsis işlemi iptal edilir. Tahsis süresi sonunda, aynı esaslara göre yeniden tahsis mümkündür. Kamu kurum ve kuruluşlarına belediyeler, bağlı kuruluşları ve belediye şirketlerince devir veya tahsis edilen taşınmazlar, kamu konutu ve sosyal tesis olarak kullanılamaz.
5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun 29 uncu maddesinin birinci fıkrasının ikinci cümlesi ile 5253 sayılı Dernekler Kanununun 10 uncu maddesi; belediyeler, il özel idareleri, bağlı kuruluşları ve bunların üyesi oldukları birlikler ile ortağı oldukları Sayıştay denetimine tabi şirketler için uygulanmaz.….”hükmü bulunmaktadır.
Söz konusu hükümde atıf yapılan ve sorumlular tarafından da söz konusu alımın gerekçesi olarak gösterilen 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun "Bütçeden Yardım Yapılması" başlıklı 29’uncu maddesinde yer alan,
“….Ancak genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin bütçelerinde öngörülmüş olmak kaydıyla; kamu yararı gözetilerek dernek, vakıf, birlik, kurum, kuruluş, sandık ve benzeri teşekküllere yardım yapılabilir.”
Hükmü birlikte değerlendirildiğinde, belediyelerin dernek, vakıf ve benzeri teşekküllere yardımda bulunamayacağı; ancak ortak hizmet projeleri gerçekleştirebilecekleri anlaşılmaktadır.
Bir ortak hizmet projesi varlığından bahsedebilmek için de öncelikle hazırlanmış bir hizmet projesi olmalı; projenin paydaşları ve projedeki yükümlülükleri açıkça belirtilmeli; projenin yararlanıcıları analiz edilmeli; bu projenin hedefleri ve süresi belirtilip; sonuç raporunun hazırlanıp ilgili makamlara sunulması gerekmektedir. Söz konusu hizmet alımına ilişkin Ödeme Emri Belgesi ve ekleri ile sorumluların savunmaları incelendiğinde; bu tarz bir faaliyet veya hizmet projesini tespiti için projeye ilişkin herhangi bir protokol, sözleşme vb. kanıtlayıcı evrak bulunmadığı görülmüştür. Bu nedenle, ortak hizmet projesinin varlığından söz etmek de mümkün değildir.
298 sayılı Kanunun 57’nci maddesine aykırı olarak gerçekleşen; temsil, ağırlama ve tören giderleri kapsamında olmayan söz konusu seçime yönelik eşantiyon ve hediye niteliğindeki alım, belediyeler dernek, vakıf ve benzeri teşekküllere yardımda bulunamayacağından ve ortak hizmet projesinin varlığından da söz edilemediğinden 5018 sayılı Kanunun “Kamu zararı” başlıklı 71’inci maddesine göre mevzuatında öngörülmediği halde ödeme yapılması sebebiyle kamu zararı oluşturmaktadır.
Belediye Başkanı ve diğer ilgililer kamu zararından sorumludurlar
Konu sorumluluk yönünden değerlendirildiğinde;
5018 sayılı Kanunun “Üst yöneticiler” başlıklı 11’inci maddesinde üst yöneticilerin, sorumlulukları altındaki kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanılmasını sağlamaktan, kayıp ve kötüye kullanılmasının önlenmesinden sorumlu oldukları hüküm altına alındığından, 298 sayılı Kanunun “Propaganda amaçlı yayın ve malzeme dağıtma” başlıklı 57’nci maddesine aykırı olarak yapılan eşantiyon ve hediye niteliğinde … adet masa örtüsü alımından üst yönetici sıfatıyla Belediye Başkanı, harcama yetkilisi ve gerçekleştirme görevlisi ile birlikte kamu zararından sorumludurlar.
Bu itibarla, 2019 yılında yapılan Mahalli İdare Seçimlerinde … Odası üyelerine ait işyerlerine eşantiyon ve hediye niteliğinde … adet masa örtüsü alınması sonucu oluşan toplam … kamu zararının; Üst Yönetici (Bel. Bşk.) …, Harcama Yetkilisi (Özel Kal. Müd.) … ve Gerçekleştirme Görevlisi (Tek.) ...'e müştereken ve müteselsilen 6085 sayılı Sayıştay Kanununun 53’üncü maddesi gereği işleyecek faizleriyle birlikte ödettirilmesine,
İşbu ilamın tebliğ tarihinden itibaren altmış gün içerisinde 6085 sayılı Sayıştay Kanununun 55'inci maddesi uyarınca Sayıştay Temyiz Kurulu nezdinde temyiz yolu açık olmak üzere oy çokluğu ile,
Şaşırtan azınlık görüşü
Azınlık Görüşü:
Üye ... karşı görüşü:
“Belediye Bütçesinden yapılacak Temsil Ağırlama ve Tören Giderleri Yönergesinin 3’üncü ve 5’inci maddesinin üçüncü fıkrasına göre temsil, ağırlama ve tören giderlerinin konu, kapsam ve miktarının tayininin belediye başkanının takdirinde olması ve yapılan ödemelerin seçimle bağlantılı olduğu hususunda net bir tespitte bulunulması mümkün olmadığından işyerlerine eşantiyon ve hediye niteliğinde ... adet masa örtüsü alımının, temsil ağırlama ve tören giderleri kapsamında değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu itibarla, kamu zararının oluşmadığı düşünülmektedir.”
