Türkiye’de iş hayatını düzenleyen temel yasa olan İş Kanunu, işten çıkarılma süreçlerinde hem işverene hem de çalışanlara çeşitli haklar ve sorumluluklar tanımaktadır. İşçiler, haklı bir nedenle veya haksız yere işten çıkarılabilirler. Peki, bir işten çıkarılma sürecinde hangi haklara sahipsiniz ve nelere dikkat etmelisiniz?
İşverenin Sorumlulukları: Geçerli Neden ve Bildirim Şartı
İş Kanunu'na göre, bir işverenin işçiyi işten çıkarabilmesi için geçerli bir neden göstermesi gerekmektedir. Bu nedenler, işçinin performansı, işyerindeki davranışları veya işin gereklilikleri gibi çeşitli kategorilere ayrılabilir. Ancak, her işten çıkarma sürecinde işverene, işçiye gerekli bildirimleri yapmak ve belirli bir süre öncesinden durumu yazılı olarak iletmek zorundadır. Aksi takdirde, işveren, ihbar tazminatı ödemekle yükümlü olabilir.
İhbar Süresi ve İhbar Tazminatı
İhbar süresi, işçinin işyerindeki kıdemine göre değişir. İş Kanunu’na göre, işçiye işten çıkarılacağına dair yapılacak ihbar süresi şu şekildedir:
- 0-6 ay çalışmış işçi için 2 hafta,
- 6 ay - 1.5 yıl çalışmış işçi için 4 hafta,
- 1.5 yıl - 3 yıl çalışmış işçi için 6 hafta,
- 3 yıldan fazla çalışmış işçi için 8 hafta.
Bu süreler içinde işçiye iş arama izni tanınır. Eğer işveren bu süreyi bildirim yapmadan işçiyi işten çıkarırsa, işçiye ihbar tazminatı ödemek zorundadır.
Kıdem Tazminatı Hakkı
İş Kanunu’na göre, işten çıkarılan işçilerin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için en az bir yıl çalışmış olması gerekmektedir. Kıdem tazminatı, işçinin çalışma süresi boyunca her yıl için 30 günlük brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Kıdem tazminatının hesaplanmasında maaş, yemek, yol yardımı gibi yan haklar da dikkate alınır.
Haklı Nedenle İşten Çıkarma
İşverenin işçiyi işten çıkarabilmesi için haklı nedenler sunması gerekmektedir. İş Kanunu’nun 25. maddesinde belirtilen haklı nedenler arasında ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışlar, işyerinde hırsızlık yapma, işverene hakaret etme gibi durumlar bulunmaktadır. Bu tür bir durumda, işçiye ihbar ve kıdem tazminatı ödenmeden işten çıkarılabilir.
Ancak, bu tür durumlarda işverenin delilleri net ve geçerli olmalıdır. Aksi takdirde, işçi işe iade davası açarak haklarını arayabilir.
İşten Çıkarmada Dava Açma Hakkı
İş Kanunu’na göre haksız yere işten çıkarılan işçilerin, iş mahkemesine başvurarak işe iade davası açma hakkı bulunmaktadır. İşçi, işten çıkarıldığı tarihten itibaren bir ay içinde işe iade davası açabilir. Mahkeme, işverenin işten çıkarma sürecinde haklı bir neden gösterip göstermediğini değerlendirir. Haksız bir işten çıkarma kararı verilirse, işçi ya işine geri döner ya da tazminat alır.
İş Kanunu'na Bütün Çalışanlar Hakim Olmalı
İşten çıkarılma süreci hem işveren hem de işçi açısından dikkat edilmesi gereken bir konudur. İşverenin hukuka uygun bir şekilde süreci yürütmesi gerektiği gibi, işçi de haklarını bilerek hareket etmelidir. İşten çıkarılma durumunda ihbar ve kıdem tazminatı gibi haklarınızı talep edebilir, haksız bir işten çıkarma ile karşı karşıya kalırsanız hukuki yollara başvurabilirsiniz.