EMEK HABER ÖZEL / Belediye tarafından açık ihale usulü ile istenilen kişiye verilmesi mümkün olmayan ihalelerin doğrudan temin ve pazarlık usulü yöntemiyle istenilen firmalara verildiği ortaya çıktı. Sayıştay adeta kamu kurumlarında yapılan ihalelerdeki usulsüzlükleri birer birer ortaya çıkardı.
Sayıştay raporlarına yansıyan bilgilere göre belediyelerin sıklıkla doğrudan temin ve pazarlık usulünü kullandığı ve limit aşımına da dikkat etmediği görülüyor. Bu durum mevzuat düzenlemesi yapılması gerektiğini gösteriyor. Aksi takdirde idareler bu tür davranışları sürdürmeye devam edecektir.
Raporda şu ifadelere yer verildi;
Doğrudan Temin Yöntemi ile Yapılan Mal Alımlarında Belirlenen Üst Sınırın Aşılmış Olması
Doğrudan temin usulü ile yapılan mal alımlarında, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 62'nci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde öngörülen %10'luk sınırın aşılmış olmasına rağmen, aşan kısım için Kamu İhale Kurulundan uygun görüş alınmamıştır.
Bu Kanun’nun 22’nci maddesi hükümlerine göre idarelerin, belirlenen sınırlar dahilinde mal ve hizmet alımları ile yapım işlerini ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak karşılamaları mümkün bulunmaktadır. Ancak, “İdarelerce uyulması gereken diğer kurallar” başlıklı 62'nci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde, “Pazarlık usulü” başlıklı 21'inci maddesi ve “Doğrudan temin” başlıklı 22'nci maddesindeki parasal limitler dahilinde yapılacak harcamaların yıllık toplamının, idarelerin bütçelerine bu amaçla konulacak ödeneklerin %10'unu Kamu İhale Kurulunun uygun görüşü olmadıkça aşılamayacağı ifade edilmektedir.
Kamu İhale Genel Tebliği'nin “4734 sayılı Kanunun 62'nci maddesinin (ı) bendinin uygulanmasına ilişkin açıklamalar” başlıklı 21'inci maddesinde madde metni daha ayrıntılı olarak ele alınmış olup özetle; kurumların 21 (f) pazarlık ve 22 (d) doğrudan temin usulü (temsil ağırlama faaliyetleri kapsamındaki alımlar hariç) ile yapacakları harcamalardaki %10'luk sınırın hesaplamasında, yıllık bütçelerinde belirlenen toplam ödenek miktarının dikkate alınacağı ve kurum ve kuruluşların, mal alımı, hizmet alımı veya yapım işleri için bütçelerine konulan yıllık toplam ödenekleri üzerinden her biri için ayrı ayrı %10 oranını hesaplayacakları belirtilmiştir.
Ayrıca Kanun kapsamındaki kurum ve kuruluşların, ihale ve harcama yapmaya yetkili birimlerinin pazarlık ve doğrudan temin kapsamında yaptıkları harcamalarının, toplam ödeneklerinin %10 oranını aşıp aşmadıklarını takip etmeleri gerektiği ve kurumların mal ve hizmet alımı ile yapım işleri ödeneklerinin aktarılması ile ilgili işlemleri yaparken veya bunların harcamalarını belirlerken bu durumu göz önünde bulundurması gerektikleri hususu da hükme bağlanmıştır.
Yukarıda ifade edilen mevzuat hükümleri çerçevesinde, kurumların pazarlık usulü ve temsil ağırlama faaliyetleri kapsamında yapılacak harcamalar hariç doğrudan temin usulü ile yapacakları alımların yıllık toplamının, Kamu İhale Kurulunun uygun görüşü olmaksızın bütçelerine bu amaçla konulan ödeneklerin %10'unu aşmaları mümkün bulunmamaktadır.
Aşağıdaki tabloda, belediyenin 2023 yılında mal alımları için belirlenen başlangıç ödeneği, doğrudan temin yöntemiyle mal alımı için yapılan harcama tutarları ve bu tutarlardan %10'luk sınırı aşan kısım gösterilmiştir. Söz konusu hesaplama yapılırken mal alımlarının 830.03.01 Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları, 830.03.02 Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları, 830.03.07 Menkul Mal, Gayrimaddi Hak Alımları ve 830.06.01 Mamul Mal Alımları ayrıntı kodlarında izlendiği değerlendirilmiştir.
Tablodan da görüleceği üzere, 4734 sayılı Kanun'a göre Belediyenin Kamu İhale Kurulundan izin alınmaksızın mal alımları için doğrudan temin yöntemiyle harcama yapılabilecek sınırın 11.749.846,45TL olduğu görülmektedir. Ancak Kurum tarafından yıl içinde doğrudan temin usulü kapsamında 114.108.926,00TL tutarında mal alımı yapılarak bütçeye bu amaçla konulan ödeneğinin %10'unu 102.359.079,55TL kadar aştığı anlaşılmaktadır.
Belediye hatasını kabul ederek dikkatli olacağını ifade etti.
Belediye cevabında, bulgu konusu mevzuata aykırı uygulama kabul edilmiş olup, doğrudan temin usulü ile mal alımlarında %10 limitinin aşılmaması konusunda birim müdürlüklerine gerekli uyarıların yapıldığı belirtilmiştir. Belediye ihtiyaçları için doğrudan temin usulü ile mal alımlarında bütçeye bu amaçla konulan ödeneğin %10’unu aşan kısım için Kamu İhale Kurulundan izin alınmaması nedeniyle ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareket edilmiştir.
Mal ve hizmet alımlarında böl, parçala istediğin firmaya ver yöntemi kullanılmış
Sayış raporunun “Mal ve Hizmet Alımlarının Kısımlara Bölünerek Doğrudan Temin Yoluyla Yapılmış Olması” başlıklı bulgusunda şu ifadelere yer verilmiştir;
4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nda belirtilen parasal limitlerin üzerinde olması nedeniyle Kanunda öngörülen ihale usulleriyle yapılması gereken ve aynı ihale konusu içinde yer alabilecek olan bazı mal ve hizmet alımları, kısımlara bölünerek doğrudan temin usulü ile yapılmıştır.
Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile özel bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyelerin kullanımında bulunan her türlü kaynaktan karşılanan mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihaleleri 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun "Kapsam" başlıklı 2'nci maddesi hükümleri gereği bu Kanun hükümlerine göre yürütülmektedir.
Kanun'un uygulanmasında uyulması gereken temel ilkeler 5’nci maddesinde açıklanmıştır. Buna göre; yapılacak ihalelerde saydamlığın, rekabetin, eşit muamele ve güvenirliğin, gizliliğin, kamuoyu denetiminin, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasının ve kaynakların verimli kullanılmasının sağlanması esas olup, aralarında kabul edilebilir doğal bir bağlantı olmadığı sürece mal alımı, hizmet alımı ve yapım işleri bir arada ihale edilemeyecek, eşik değerlerin altında kalmak amacıyla mal veya hizmet alımları ile yapım işleri kısımlara bölünemeyecektir. Bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usullerdir. Ancak belli şartların oluşması durumunda diğer usullere başvurmak da mümkün bulunmaktadır.
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Uygulanacak ihale usulleri” başlıklı 18'nci maddesinde; açık ihale, belli istekliler arasında ihale, pazarlık usulü ihale usulleri olarak sayılmış ancak doğrudan temin suretiyle satın alma bir ihale usulü olarak sayılmamıştır.
4734 sayılı Kanun’un “Doğrudan temin” başlıklı 22'nci maddesine göre idarelerin her yıl belirlenen tutar dahilindeki mal ve hizmet alımları ile yapım işleri, ilân yapılmaksızın ve teminat alınmaksızın ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak karşılanabilmektedir. (2023 yılında büyükşehir belediyesi sınırında olan idareler için belirlenen tutar 431.810 TL )
Doğrudan temin yöntemi, Kanun’da ihale usulleri için öngörülen kuralların uygulanma zorunluluğunun bulunmadığı, istisnai bir alım yöntemidir. Bu yöntemle, ihale komisyonu kurma ve Kanun’un 10'uncu maddesinde sayılan yeterlik kurallarını arama zorunluluğu bulunmaksızın, ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak ihtiyaçlar temin edilebilmektedir. Ancak, belirlenen değerlerin altında kalmak amacı ile mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin kısımlara bölünmesi, yukarda açıklanan Kanun hükümlerine göre mümkün bulunmaktadır.
Doğrudan temin bir alım yöntemidir, ancak Kanun’un 4'üncü maddesindeki “ihale” tanımına uygun katılıma ve rekabete açık bir ihale usulü değildir. Bu nedenle idareler bu yola ancak istisnai durumlarda başvurmalı, mümkün olduğu ölçüde Kanundaki ihale usulleri uygulanmalıdır.
Bu hükümlere rağmen, parasal limitleri aşan mal ve hizmet alımları ile küçük bakım, onarım ve yapım işleri bazan kısımlara bölünerek, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 22/d maddesi uyarınca doğrudan temin usulü ile karşılanmış bulunmaktadır.
Belediye hatasını kabul ederek dikkatli olacağını ifade etti
Kamu idaresi cevabında, bundan sonraki mal ve hizmet alımlarında bulgu konusu hatalı uygulamanın giderileceği belirtilmektedir. Sonuç olarak, söz konusu alımların parçalara bölünerek doğrudan temin yolu ile yapılmış olması, aynı ihale konusu içinde yer alabilecek nitelikte olmasından dolayı açıklanan mevzuat hükümlerine aykırılık teşkil etmektedir.
